Eskişehir'de pandemi sonrası iş hukuku süreçlerinde profesyonel destek almak için Eskişehir Avukat Emrecan Aykut olarak yanınızdayım.
Uzaktan Çalışma Hakkınız Var mı? 2025 Yılının Yeni Kuralları
2025 yılında iş dünyasında en büyük değişim uzaktan çalışma konusunda yaşanıyor. Artık çalışanlar haftada en az 2 gün evden çalışma hakkına sahip. Peki bu hakkınızı nasıl kullanabilirsiniz?
İş kanununda yapılan değişikliklerle birlikte, işinizin uzaktan yapılabilir olması durumunda patronunuz sizin evden çalışma talebinizi reddederse, bunun gerekçesini yazılı olarak bildirmek zorunda. Örneğin, muhasebe, pazarlama, yazılım geliştirme, tasarım gibi işlerde çalışıyorsanız uzaktan çalışma talebinizi gerekçesiz reddedemez.
Bu hakkı kullanırken dikkat etmeniz gereken en önemli nokta, talebinizi yazılı olarak yapmak. WhatsApp mesajı bile geçerli sayılıyor, ancak e-mail veya resmi dilekçe daha güvenli. Patronunuz bu talebi reddetmek istiyorsa, 15 gün içinde gerekçeli cevap vermek zorunda.
Uzaktan çalışma hakkınızı kullanırken mesai saatleriniz, fazla mesai haklarınız ve yıllık izin günleriniz değişmiyor. Evde çalışsanız da ofiste çalışsanız da aynı koşullar geçerli. Bu çok önemli bir nokta çünkü bazı işverenler uzaktan çalışanların haklarını kısıtlamaya çalışabiliyor.
Evden Çalışırken Patronunuzun Size Sağlaması Gerekenler
Evden çalışmaya başladığınızda patronunuz size çalışmak için gerekli tüm araçları sağlamak zorunda. Bu sadece laptop vermek değil, çok daha kapsamlı bir yükümlülük.
İşvereninizin size sağlaması gereken temel araçlar şunlar: Laptop veya masaüstü bilgisayar, ofis yazılımları (Microsoft Office, Adobe programları vb.), internet bağlantısı desteği, güvenlik yazılımları ve gerekli lisanslar. Eğer işinizde özel yazılımlar kullanıyorsanız, bunların lisansları da işveren tarafından karşılanmalı.
2025 yılında yapay zeka araçları iş hayatının ayrılmaz parçası haline geldi. ChatGPT Plus, Midjourney, Canva Pro gibi AI araçlarına ihtiyacınız varsa, bunların maliyeti de işverenin sorumluluğunda. Örneğin, bir pazarlama uzmanısanız ve işiniz için AI destekli tasarım araçları kullanıyorsanız, bu araçların ücretli versiyonlarını işvereniniz sağlamalı.
Ergonomik çalışma ortamı da işverenin sorumluluğunda. Masa, sandalye, aydınlatma gibi konularda destek alabilirsiniz. Tabii ki her çalışana lüks mobilya sağlama zorunluluğu yok, ama sağlıklı çalışma için gerekli minimum standartları karşılamalı.
Yapay Zeka Çağında İş Güvenliğiniz: Nelere Dikkat Etmelisiniz?
Yapay zeka araçları işinizi kolaylaştırıyor ama aynı zamanda yeni riskler de yaratıyor. Bu konuda haklarınızı bilmek çok önemli.
Öncelikle şunu bilmelisiniz: İşvereniniz AI araçları kullanarak sizi sürekli izleyemez. Çalışma saatlerinizde ne yaptığınızı, hangi sitelere girdiğinizi, ne kadar süre aktif olduğunuzu takip eden sistemler kullanılabilir, ama bu veriler sadece iş performansı için kullanılmalı. Kişisel hayatınızla ilgili bilgiler toplanamaz.
AI destekli performans değerlendirme sistemleri kullanılıyorsa, bu sistemin nasıl çalıştığını öğrenme hakkınız var. Eğer bir AI sistemi sizi düşük performanslı olarak değerlendirdiyse, bunun nedenlerini ve hangi kriterlerin kullanıldığını sorabilirsiniz. Bu konuda şeffaflık hakkınız var.
Özellikle dikkat etmeniz gereken durum: AI sistemleri hiçbir zaman tek başına işten çıkarma, terfi verme veya maaş artışı kararları alamaz. Bu kararlarda mutlaka insan unsurunun olması gerekiyor. Eğer böyle bir durumla karşılaşırsanız, bu yasal haklarınızın ihlalidir.
Metaverse ve Sanal Ofislerde Çalışırken Haklarınız
2025 yılında bazı şirketler metaverse ortamlarında sanal ofisler kurmaya başladı. Bu yeni çalışma şekli heyecan verici ama hukuki olarak belirsizlikler de yaratıyor.
Sanal ofiste çalışırken de normal ofis kuralları geçerli. 8 saatlik çalışma süresi, mola hakları, fazla mesai hesaplaması değişmiyor. VR gözlük taksanız da normal çalışan haklarınız korunuyor.
Ancak sanal ortamların kendine özgü sorunları var. VR gözlük kullanımının neden olduğu baş ağrısı, göz yorgunluğu veya mide bulantısı gibi sağlık sorunları iş kazası sayılabiliyor. Bu durumda işvereniniz gerekli tedbirleri almalı ve gerekirse çalışma şeklinizi değiştirmeli.
Sanal ofislerde taciz, zorbalık veya rahatsız edici davranışlar da gerçek hayattaki gibi hukuki sonuçlar doğuruyor. Avatar üzerinden yapılan taciz bile gerçek taciz sayılıyor ve şikayet hakkınız bulunuyor.
Önemli bir nokta: Sanal ortamda kayıt altına alınan ses, görüntü ve davranış verileriniz kişisel veri kapsamında korunuyor. Bu verilerin nasıl kullanıldığını bilme ve silinmesini talep etme hakkınız var.
İşinizi Kaybetme Korkusu: AI Çağında İş Güvenceniz
Yapay zeka araçlarının yaygınlaşması ile birlikte "Benim işimi AI yapacak mı?" endişesi yaşamanız normal. Bu konuda yasal haklarınızı bilmek önemli.
İşvereniniz AI sistemi kullanmaya başladığı için sizi işten çıkaramaz. Eğer yaptığınız iş AI ile otomatikleştirilebiliyorsa, işveren sizin farklı görevlerde çalışmanızı sağlamalı veya yeniden eğitim imkanı sunmalı. Bu, işverenin sosyal sorumluluğu kapsamında.
Örneğin, rutin veri girişi yapıyorsanız ve AI bu işi yapmaya başladıysa, işvereniniz sizi veri analizi, kalite kontrol veya müşteri ilişkileri gibi alanlarda görevlendirebilir. Bu süreçte gerekli eğitimi alma hakkınız var.
İş güvencesi açısından şunu da bilmelisiniz: AI destekli verimlilik artışı, çalışan haklarının kısıtlanması için gerekçe gösterilemez. "AI verimli çalışıyor, sen de daha fazla çalış" mantığı hukuka aykırı.
Uzaktan Çalışırken Karşılaştığınız Sorunlar ve Çözümleri
Internet Kesilirse Ne Olur?
Bu durumda kusur sizde olmadığı için maaşınızdan kesinti yapılamaz. Ancak durumu işvereninize bildirmeli ve mümkün olan en kısa sürede sorunu çözmelisiniz. İnternet sağlayıcısından arıza belgesi alırsanız, durum daha net kanıtlanmış olur.
Evdeki Çalışma Ortamı Uygun Değilse?
İşvereniniz ergonomik çalışma koşulları sağlamakla yükümlü. Masa, sandalye, aydınlatma konularında destek talep edebilirsiniz. Eğer evinizde uygun çalışma alanı yoksa, co-working space kiralanması veya ofiste çalışma seçeneği sunulması gerekiyor.
Aile Üyeleri Rahatsız Ediyorsa?
Bu kişisel bir durum gibi görünse de, işveren çalışma ortamının uygun olması için destek sağlamalı. Ses yalıtımı, çalışma alanı düzenlenmesi gibi konularda makul talepleriniz karşılanmalı.
Elektrik Faturası Artışı?
Evden çalışma nedeniyle artan elektrik, ısıtma gibi masraflar için işverenden katkı talep edebilirsiniz. Bu konuda toplu iş sözleşmelerine yazılan düzenlemeler var. Sendikal pazarlık süreci ile bu haklar genişletilebiliyor.
Yapay Zeka Araçlarını Kullanırken Nelere Dikkat Etmelisiniz?
İşinizde AI araçları kullanırken hem verimliliğinizi artırabilir hem de hukuki sorunlardan korunabilirsiniz.
Şirket verilerini AI araçlarına yüklerken çok dikkatli olmalısınız. ChatGPT, Bard gibi araçlara gizli şirket bilgileri, müşteri verileri veya ticari sırları vermek ciddi hukuki sorunlar yaratabilir. Bu konuda işvereninizden net yönergeler almalısınız.
AI araçlarının ürettiği içeriklerin telif hakkı konusu belirsiz. Örneğin, Midjourney ile oluşturduğunuz görseli ticari amaçla kullanmadan önce, telif hukuku açısından güvenli olup olmadığını kontrol etmelisiniz.
İş başvurularında AI kullanımı konusunda dürüst olmalısınız. CV'nizde AI destekli projeleri açıkça belirtmek, sonradan ortaya çıkması durumunda yaşanacak sorunları önler.
Hibrit Çalışma Modeli: Haklar ve Sorumluluklar
Hibrit çalışma (bir kısmı ofis, bir kısmı ev) en yaygın model haline geldi. Bu durumda hangi gün nerede çalışacağınızı planlama konusunda söz hakkınız var.
Hibrit çalışmada en önemli kural: Ofis günlerinizde ve ev günlerinizde farklı görevler verilemez. Sizi sadece ofis günlerinde toplantılara çağırmak veya önemli projeleri sadece ofistekilere vermek ayrımcılık sayılıyor.
Ofise gelme zorunluluğu sadece iş gerekliliği nedeniyle olabilir. "Ekip ruhu" veya "şirket kültürü" gibi belirsiz gerekçelerle sürekli ofise çağrılamaz. Ancak önemli toplantılar, eğitimler veya müşteri ziyaretleri için ofise gelme talep edilebilir.
Ulaşım masrafları konusunda da haklarınız var. Hibrit çalışma nedeniyle bazen ofise gelmeniz gerekiyorsa, bu günlerin ulaşım masrafları karşılanmalı. Özellikle uzak mesafeden geliyorsanız bu önemli bir hak.
Sendika Hakları ve Kolektif Pazarlık
Uzaktan çalışma dönemi sendika haklarınızı kısıtlamaz. Online toplantılara katılma, dijital oylama ve uzaktan örgütlenme haklarınız korunuyor.
AI kullanımı konularında sendikaların söz hakkı var. İşveren önemli AI sistemleri devreye alırken sendika temsilcileri bilgilendirilmeli ve görüşleri alınmalı. Bu, çalışan haklarının korunması açısından önemli.
Toplu iş sözleşmelerine artık teknoloji maddeleri ekleniyor. AI araçları kullanımı, veri güvenliği, uzaktan çalışma koşulları gibi konular sendika pazarlığı ile düzenlenebiliyor.
Maaş ve Özlük Hakları: Dikkat Edilmesi Gerekenler
Uzaktan çalışma veya AI araçları kullanımı maaşınızı etkilemez. Aynı işi yaptığınız sürece, nerede yaptığınız önemli değil.
Fazla mesai hesaplaması uzaktan çalışmada daha karmaşık. Evde çalıştığınız saatleri kayıt altına almak önemli. Çoğu şirket online takip sistemleri kullanıyor, ama siz de kendi kayıtlarınızı tutmaya devam edin.
AI araçları kullanarak verimliliğiniz artıyorsa, bu size terfi veya maaş artışı hakkı vermez ama aleyhine de kullanılamaz. "AI kullandığın için daha fazla iş yap" yaklaşımı hukuka aykırı.
Sık Karşılaşılan Sorunlar ve Pratik Çözümler
Problem: İşveren sürekli ofise çağırıyor, uzaktan çalışma hakkı tanımıyor. Çözüm: Talebinizi yazılı yapın, ret gerekçesini isteyin. Gerekirse İş Müfettişliği'ne şikayet edin.
Problem: AI araçları kullanım kısıtlaması getiriliyor. Çözüm: İş gerekliliği olan AI araçları için yazılı talep yapın. Güvenlik gerekçesi varsa, alternatif güvenli araçlar talep edin.
Problem: Evden çalışırken daha fazla iş yükleniyor. Çözüm: İş tanımınızı netleştirin, ek görevler için yazılı talimat isteyin. Fazla mesai yapıyorsanız kayıt tutun.
Problem: Kişisel veriler izleniyor, mahremiyet ihlali var. Çözüm: KVKK kapsamında şikayet hakkınız var. Hangi verilerin toplandığını öğrenme ve silinmesini talep etme hakkınız bulunuyor.
Sonuç ve Öneriler
2025 yılında iş dünyası hızla değişiyor ama çalışan haklarınız güçleniyor. Bu değişime ayak uydurmak için:
- Haklarınızı bilin ve gerektiğinde talep edin
- Yazılı iletişimi tercih edin, kayıt tutun
- AI araçlarını öğrenin ama güvenlik kurallarına uyun
- Sendika ve meslek örgütleri ile iletişimde kalın
- Hukuki gelişmeleri takip edin
En önemli tavsiye: Karşılaştığınız her sorunu hemen hukuki soruna dönüştürmeyin. Önce işvereninizle diyalog kurmaya çalışın. Çoğu sorun karşılıklı anlayışla çözülebilir. Ancak haklarınız ihlal edildiğinde de sessiz kalmayın.
Unutmayın: İş dünyasındaki teknolojik değişim sizin aleyhinize değil, lehinize olmalı. Bu konuda haklarınızı korumak hem sizin hem de gelecek nesillerin çalışma koşulları için önemli.
Bu makale 2025 yılı mevzuatına göre hazırlanmıştır. Hukuki gelişmeleri takip etmek için düzenli güncelleme kontrolü yapınız.